یک کاربر کویتی در اینستاگرامی درباره تاثیرپذیری فیلسوف شهیر فرانسوی هانری کربن از علامه طباطبایی می گوید.
برند ملی - هانری کربن دانشمندي که در غرب به دنبال حقيقت دين و ايمان بود و طي سفري به ايران و ملاقات با بزرگاني چون علامه طباطبايي، طعم ايمان را چشيد و زانوي ادب در مقابل فيلسوفان و انديشمندان اين مرز و بوم بر زمين زد.
علامه طباطبايي در ملاقاتي به هانري کربن گفت: در دين مقدس اسلام، تمام زمين ها و مکان ها بدون استثنا محل عبادت است و اگر فردي بخواهد نماز بخواند، دعا کند يا سجده نمايد، در هر جا که هست، مي تواند اين عمل را انجام دهد ولي در دين مسيح، چنين نيست و عبادت بايد در کليسا و در وقت معيني انجام گيرد. بنابراين اگر فردي مسيحي مثلا در نيمه شبي حالي پيدا کرد، بايد صبر کند تا روز يکشنبه درهاي کليسا را بگشايند و اين به معني قطع ارتباط بنده با خداست.
کربن در پاسخ گفت: بلي اين اشکال در مذهب مسيح هست و دين اسلام در تمامي زمان ها، مکان ها و حالات، رابطه خالق و مخلوق را محفوظ نگه داشته است .
علامه در ادامه گفت: اگر در دين اسلام، انسان نيازمندي حالي پيدا کند، طبق همان حال و نياز، خداي خويش را مي خواند. چون خداوند اسماي حسنايي دارد و انسان طبق خواست و نياز خويش، هر يک از اين اسما را که مناسب ديده، پروردگار را بدان اسم و صفت ياد مي کند اما در دين مسيح، خدا اين اسما را ندارد و صرفا لفظ خدا، اله و اب براي اوست.
وي خطاب به کربن گفت «اگر شما حالي پيدا کرديد و خواستيد خدا را بخوانيد و مناجات کنيد و او را با اسما و صفتش ياد کنيد و با اسم خاصي از او جواب بخواهيد، چه مي کنيد؟» و کربن پاسخ گفت: در مناجات هاي خود، صحيفه مهدويه را مي خوانم.
صحيفه مهدويه مجموعه اي از ن‍م‍ازه‍ا، دع‍اه‍ا و زي‍ارت‌ه‍اي‍ي است که از ن‍اح‍ي‍ه م‍ق‍دس‍ه امام زمان ص‍ادر شده و يا درباره آن حضرت ن‍ق‍ل شده است.
علامه طباطبايي به يکي از شاگردان خود گفته بود: کربن دعاهاي صحيفه مهدويه را مي خواند و مي گريست.
* ذکر قال الباقر و قال الصادق
غلامحسين ابراهيمي ديناني گفت: روزي در حضور علامه طباطبايي به هانري کربن گفتم «شما که اين گونه با معارف اسلامي آشنا شده ايد، با چه ذکري مانوس ايد؟» و کربن در پاسخ گفت: ذکر من قال الباقر(ع) و قال الصادق(ع) است.
* آغاز آشنايي با علامه طباطبايي
هانري کربن، وقتي آوازه عرفان و فلسفه علامه طباطبايي را شنيد، شيفته عظمت علمي، کمالات معنوي و فضايل اين حکيم وارسته گرديد . از اين رو وقتي که به منظور شناخت تشيع، سالي چند ماه از پاريس به ايران مي آمد و در اين سرزمين به پژوهش در مورد مذهب شيعه مي پرداخت، توسط برخي از اساتيد دانشگاه، از محضر علامه طباطبايي تقاضا نمود که به وي کمک کند.
طباطبايي که از فعاليت هاي علمي و اشتياق معنوي اين محقق با خبر بود، خواسته اش را اجابت کرد و با وجود کهن سالي و ضعف مزاج، هر دو هفته يک بار از قم به تهران مي آمد تا در جلسه اي علمي به سؤالات کربن پاسخ دهد و معارف و حقايق گرانبهاي تشيع را در اختيار او و عده اي از استادان دانشگاه قرار دهد و بدين وسيله شناخت صحيح شيعه، براي جهان غرب، توسط هانري کربن هموار گرديد.
علامه طباطبايي در جايي گفته بود: از الطاف خداست که معارف اسلامي به وسيله اين دانشمند و همکارانش در جهان غرب اشاعه يابد. اين ها در فرانسه مجله اي دارند که معارف شيعه را معرفي مي کنند.
کربن مصاحبه هاي متعددي طي سال هاي 1337 و 1338 با علامه طباطبايي درباره عقايد، تعاليم و تاريخ تشيع داشت و علامه طباطبايي درباره اين مذاکرات گفت: بنا به گفته کربن تا کنون مستشرقين، اطلاعات مربوط به اسلام را از اهل تسنن اخذ مي کردند و در نتيجه، حقيقت مذهب تشيع آن گونه که شايسته است، به دنياي غرب معرفي نشده است.
وي افزود: بر خلاف باور مستشرقين گذشته، اعتقاد من اين است که تشيع يک مذهب حقيقي و اصيل و پابرجاست و داراي مشخصات يک مذهب حقيقي است و غير از آن است که به غرب معرفي کرده اند. آنچه پس از پژوهش هاي علمي بدان رسيده ام، اين است که به حقايق معنويت اسلام از دريچه شيعه - که نسبت به اين آيين واقع بيني دارد، بايد نگاه کرد و از اين رو کوشيده ام اين مذهب را به نحوي که در خور واقعيت آن است، به جهان غرب معرفي کنم.
* مذهب تشيع در نگاه کربن
علامه طباطبايي درباره دومين ملاقات خود با کربن نوشت: در اين ملاقات کربن اظهار داشت که مذهب تشيع تنها مذهبي است که رابطه هدايت الهي را ميان خدا و خلق براي هميشه نگه داشته، پيوسته ولايت را زنده و پا برجا مي دارد.
کربن گفت: موقعي که اروپا بودم، در ژنو کنفرانسي در موضوع امام منتظر (حضرت مهدي) طبق عقيده شيعه داشتم و اين موضوع براي دانشمندان اروپايي که در آن جلسه حضور داشتند، کاملا تازگي داشت!
وي افزود: به اعتقاد من، تمامي اديان، حقيقتي را دنبال مي کنند اما تنها مذهب تشيع است که به اين حقيقت لباس دوام و استمرار پوشانيده و معتقد است که اين ويژگي ميان عالم انساني باقي است.
* نگفتم او شيعه شده است؟
پس از چندمين جلسه مصاحبه، هانري کربن رهسپار فرانسه شد اما ارتباط وي با علامه طباطبايي قطع نشد و بحث بين اين دو متفکر از طريق مکاتبه ادامه يافت و علامه در خصوص فلسفه اسلامي از ديدگاه تشيع، مطالبي تدوين و براي وي ارسال مي کرد.
هانري کربن علاوه بر آن که مطالب مطرح شده در گفت وگو با علامه طباطبايي را کاملا ضبط و ثبت مي نمود و در اروپا انتشار مي داد و حقيقت تشيع را معرفي مي کرد، خود نيز در سخنراني ها و کنفرانس ها به طور جدي از تشيع دفاع مي کرد و در پاريس کاملا بر معرفي و تبليغ آن اصرار داشت و بر اين باور بود که در دنيا، يگانه مذهب زنده و اصيل که نمرده، شيعه است. زيرا قائل به امام حي مي باشد و اساس اعتقاد خود را بر اين مي گذارد و با اتکا و اعتماد به حضرت مهدي (عج) پيوسته زنده است.
کربن خود نيز به معارف و معنويات اين مذهب نزديک بود و اين بارقه در روح و روانش تحول ايجاد کرده بود.
سيدعبدالباقي طباطبايي فرزند ارشد علامه مي گويد: يک روز پدر رو به ما کرد و با نشاط خاصي گفت که اين پروفسور به اسلام (تشيع) مومن شده ولي شرايط اقتضا نمي کند تا آن را رسما و علنا بر زبان جاري کند.
وي افزود: چند صباحي از اين فرموده پدر گذشت. يک روز کربن درباره حضرت مهدي (عج) سخنان پرشوري ايراد نمود و ضمن آن گفت «من به خاطر بحث درباره شيعه و رسيدن به حقايق اين مذهب، نزديک بود پست تحقيقاتي خود را در دانشگاه سوربن از دست بدهم.» پدر، وقتي از اين موضوع مطلع شد، بسيار مسرور و مشعوف گرديد و گفت «نگفتم اين پروفسور کربن، مومن به تشيع شده است و رويش نمي شود که صريحا اعتراف کند.»
* راه يابي به حريم تشيع
کربن عقيده داشت که راه يافتن به عالم معنويت شيعي، کاري سهل و آسان نمي باشد. زيرا تشيع حرم معرفت باطني اسلام است و از ويژگي هاي آن احساس شرمي وافر در قبال مسايل ديني، متانت و وزانتي است که وقتي مخاطب يقين حاصل کرده باشد، بند از نقاب مي گشايد.
وي مي نويسد: شرط لازم براي راه يافتن به حريم تشيع و عجين شدن با روح آن، اين است که بر خوان گسترده معنويت آن بنشينيم ولي ميهمان عالم معنويت شدن، ايجاب مي کند که در باطن و ضمير خويش، جايگاهي برايش تدارک ببينيم. زيستن در عالم معنويت شيعي امکان ندارد مگر به شرط آن که به باطن ما راه يابد و با روحمان سرشته شود.
به نظر کربن، تشيع در حکم معناي دروني اسلام است که اين باطن از نخست و به طور کامل، همان تعاليمي است که از امامان به پيروانشان و از آنها به ديگران انتقال يافته است.
بشريت بدون وجود اين خلفاي الهي، قادر به ادامه حيات نيست؛ خواه از اين امر آگاه و يا غافل باشد . در مذهب شيعه، تنها با تکيه و پيوند ميان ولايت و امامت و تفسيرهاي ظاهري و باطني، پيامبرشناسي ظهور يافته که از يک سو به تفسير ظاهر شريعت و از سوي ديگر به تاويل آن محدود مي شود.
کربن مي گويد: با سيماي امام دوازدهم است که تشيع نهاني ترين سر خود را به ما عرضه مي کند و اين موضوع بر تارک کاخ رفيع الهيات و حکمت معنوي نشسته است.
* نگاهي به زندگي هانري کربن
هانري کربن در چهاردهم آوريل سال 1903 در پاريس و در يک خانواده کاتوليک ديده به جهان گشود. کربن در کنار آموزش هاي متداول، از آموزش هاي مذهبي نيز برخوردار بود و همين امر او را بر آن داشت تا با پا نهادن در يک مدرسه عالي علوم مسيحي ادامه آموزش هاي مذهبي را دنبال نمايد.
وي پس از اتمام دوران متوسطه در سال 1919 جهت ادامه تحصيل در رشته فلسفه وارد دانشگاه سوربن شد و در سال 1925 به دريافت ليسانس نائل آمد. او سپس در سال 1926 گواهي نامه عالي فلسفه و در سال 1928 ديپلم مدرسه پژوهش هاي عالي دانشگاه پاريس را کسب کرد.
کربن در طي اين سال ها توانست زبان هاي کلاسيک اروپايي، عربي و فارسي را به خوبي بياموزد و تا آنجا پيش رفت که حتي زبان پهلوي را فراگرفت.
آراء و انديشه هاي کربن در اين دوران- که در واقع اساسي ترين و بنيادي ترين دوران شکل گيري شخصيت فکري او بود- تحت تاثير چهار حوزه فکري قرار داشت که سه حوزه آن در غرب و جهان مسيحيت سامان يافته بود اما حوزه چهارم ريشه در شرق و جهان اسلام داشت.
نخستين حوزه، انديشه هاي اتين ژيلسون فيلسوف و متاله مسيحي متخصص در فلسفه قرون وسطاي اروپايي بود. او به طور فعال در کلاس هاي درس ژيلسون که به مطالعه متون ترجمه شده ابن سينا به زبان لاتين اختصاص داشت، شرکت مي کرد.
دومين و سومين حوزه هاي فکري که انديشه هاي پروفسور کربن بسيار از آنها تاثير پذيرفت، پديدارشناسي ادموند هوسرل و اگزيستانسياليسم مارتين هايدگر بود. از اين رو، او دهه 1930 را بيشتر در آلمان گذراند و از نزديک با هايدگر آشنا شد. او در اين سالها يعني تا پيش از وقوع جنگ جهاني دوم تا حدي نقش پل واسط ميان اين دو فيلسوف آلماني و انديشمندان و دانش پژوهان فرانسوي را ايفا و چندين اثر مهم فلسفي را از زبان آلماني به فرانسه ترجمه کرد.
اما آشنايي هانري کربن با کتاب حکمه الاشراق سهروردي حوزه اي کاملاً نوين و مسحور کننده را در برابر ديدگان اوگشود، به گونه اي که بعدها با بهره گيري از دستمايه هاي گرانسنگي که در سه حوزه انديشه غرب و بخصوص پديدارشناسي کسب کرده بود، در اين حوزه چهارم گام نهاد.
سابقه آشنايي کربن با آراي شيخ شهاب الدين سهروردي، تصوف، تشيع و به طور کل فلسفه اسلامي به کلاس هاي درس استاد خود لوئي ماسينيون درمدرسه زبان هاي شرقي باز مي گردد. ماسينيون، اسلام شناس برجسته فرانسوي، روزي در کلاس درس يک نسخه از کتاب «حکمه الاشراق» سهروردي را براي مطالعه به کربن داد.
مطالعه اين کتاب چنان شوري در کربن جوان ايجاد کرد که تمام حيات فکري آينده او را تحت تاثير جاذبه هاي خود قرار داد و نگاه او را از غرب متوجه شرق کرد. او پس از اين، ديگر علاقه چنداني به فلسفه وجود يا همان اگزيستانس هايدگري نداشت و فلسفه وجود حقيقي را نزد حکماي ايران و انديشمندان مسلمان و بخصوص فلاسفه شيعه جست وجو کرد.
کربن در اوايل جنگ جهاني دوم (1940) به عنوان مسئول انستيتوي فرانسه عازم اسلامبول شد و اين فرصت ارزشمندي بود تا به تحقيق کامل تري پيرامون انديشه هاي سهروردي بپردازد. توسعه دامنه جنگ در اروپا بازگشت کربن به فرانسه را ناممکن ساخت و همين امر سبب شد که او به مدت تقريبي شش سال (تا سال 1945) در اسلامبول که مرکز کتب خطي بود، رحل اقامت افکند و در اين مدت توفيق يافت با بهره گيري از نسخ خطي، به تحقيق و پژوهش پيرامون آثار چاپ نشده سهروردي و حکماي اسلامي بپردازد که حاصل اين تلاش ها چاپ نخستين جلد از مجموعه آثار سهروردي در سال 1945 بود.
کربن در اين کتاب از روش تصحيح نسخ عربي و فارسي «هلموت ريتر» شرق شناس مشهور آلماني، پيروي کرده بود. انتشار اين کتاب باعث شهرت کربن شد و طولي نکشيد که با اصرار و پافشاري لوئي ماسينيون کرسي درس اسلام شناسي مدرسه پژوهش هاي عالي دانشگاه سوربن و جانشيني ماسينيون به او واگذار شد.
با پايان يافتن جنگ جهاني دوم ، افق هاي نويني فراروي مطالعات ايراني- اسلامي هانري کربن گشوده شد. به دنبال سفري که او پس از خاتمه جنگ جهاني دوم (سپتامبر1945) به ايران داشت، وزارت امور خارجه فرانسه رياست بخش ايران شناسي موسسه ايران و فرانسه را به او واگذار کرد. شرايط جديد، فرصت مغتنمي را فراهم آورد تا کربن سالي چند بار به ايران سفر کند و با بزرگاني چون سيد محمد کاظم عصار،علامه سيد محمد حسين طباطبايي و سيد جلال الدين آشتياني به بحث و گفت وگو بپردازد.
از آن پس کربن اين توفيق را يافت که به مدت بيست سال، اول هر پاييز به ايران سفر و در دانشکده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران تدريس کند. کربن در پايان پاييز مجدداً به پاريس بازمي گشت و در دانشگاه سوربن به تدريس حکمت و عرفان اسلامي ايران مشغول مي شد.
دوران اقامت پروفسور هانري کربن در ايران برکات فراواني را به همراه داشت. مجموعه مباحثات کربن با مرحوم علامه سيد محمد حسين طباطبايي نمونه اي از اين دست است.در اين جلسات شخصيت هايي چون استاد شهيد مرتضي مطهري و بديع الزمان فروزانفر نيز حضور داشتند و دکتر سيد حسين نصر برگردان و ترجمه مباحثات را عهده دار بود.
حاصل اين مباحثات سال ها بعد در دو مجلد به چاپ رسيد.هانري کربن همچنين پس از پذيرش رياست بخش ايران شناسي موسسه ايران و فرانسه و به برکت سفرهاي منظم خود به ايران و ارتباط و همکاري با انديشمنداني چون سيد جلال الدين آشتياني، سيد حسين نصر و محمد معين، سلسله کتاب هايي را با عنوان «مجموعه کتب ايراني» در زمينه حکمت و فلسفه اسلامي منتشر کرد.
کربن حاصل 40 سال پژوهش و تحقيق خود در فلسفه و حکمت اسلامي را در اثر گرانبها و ارزشمند «اسلام ايراني» متبلور ساخت. اين اثر چهار جلدي طي سال هاي 1971 تا 1973 در پاريس منتشر شد.
کربن در اين کتاب به ترتيب، شيعه دوازده امامي، سهروردي و افلاطونيان ايران، سالکان طريق عشق و مکتب اصفهان را مورد بحث قرار داده است.
سرانجام، پرفسور هانري کربن پس از نيم قرن پژوهش و تحقيق، در هفتم اکتبر سال 1978 چشم از جهان فرو بست.
منابع:
خبرگزاری ایرنا
- مهرتابان، نوشته علامه تهراني.
- يادنامه مفسر کبير استاد علامه طباطبايي
- شيعه (مجموعه مذاکرات با هانري کربن)، مقدمه علامه طباطبايي
ویدئو را از اینجا ببینید: