برند ملی - کریدور شمال ـ جنوب می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در افزایش تبادلات تجاری اوراسیا داشته باشد که تجاری‌سازی آن با همکاری سه‌جانبه ایران، آذربایجان و روسیه، کاهش وابستگی به غرب را در پی خواهد داشت.

کریدور شمال-جنوب (INSTC) به عنوان یک پروژه بین‌المللی در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی شکل گرفت. هدف اصلی این پروژه ایجاد یک مسیر ترانزیتی کارآمد و مقرون‌به‌صرفه برای حمل کالاها از هند به اروپا از طریق مسیر ایران بود.

کریدور شمال-جنوب می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در افزایش تبادلات تجاری بین هند، ایران، آذربایجان، روسیه و سایر کشورهای منطقه داشته باشد و به تحکیم روابط ژئوپلیتیک و اقتصادی بین این کشورها کمک کند که تجاری‌سازی آن، تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و کاهش وابستگی به غرب را در پی خواهد داشت.

بر اساس گزارش‌های سازمان ملل، حجم تجارت بین کشورهای عضو این کریدور در سال ۲۰۲۱ حدود ۲۵۰ میلیارد دلار بوده‌است. پیش‌بینی می‌شود که با توسعه زیرساخت‌ها و تسهیل فرآیندهای گمرکی، این رقم تا سال ۲۰۳۰ به ۵۰۰ میلیارد دلار افزایش یابد.

این کریدور ۷۲۰۰ کیلومتری متشکل از راه‌آهن، بنادر و حمل‌ونقل جاده‌ای میان کشورهای ذینفع است که هزینه و زمان گذر کالا را به ترتیب ۳۰ و ۴۰ درصد نسبت به مسیر سنتی کانال سوئز کاهش می‌دهد.

این کریدور بین‌المللی دارای سه شاخه شرقی (آسیای مرکزی)، شاخه میانی (دریای‌خزر) و شاخه غربی (آذربایجان و ارمنستان) است. شاخه غربی این کریدور در طرح ابتدایی آن که در سال ۱۹۹۲ به عنوان شاهراه ترانزیتی شماره ۹ اوراسیا در هلسینکی فنلاند معرفی شد، نقش به‌سزایی در تجارت و ترانزیت کالا میان شبه قاره هند، قفقاز، اروپای شمالی و مرکزی دارد.

در سال‌های اخیر، چندین توافقنامه مهم بین ایران، آذربایجان و روسیه با محوریت کریدور شمال-جنوب امضا شده‌است که هدف آن‌ها تقویت همکاری‌ها در زمینه ترانزیت کالاها بوده است. این توافقنامه‌ها شامل تسهیل فرآیندهای گمرکی و کاهش تعرفه‌ها برای کالاهای ترانزیتی، توسعه بندر انزلی به یکی از نقاط کلیدی کریدور شمال-جنوب، احداث و راه‌اندازی خط‌آهن رشت-آستارا با هدف اتصال شبکه ریلی ایران به جمهوری آذربایجان وسپس روسیه به منظور شکل‌گیری ترانزیت ریلی یکپارچه در سراسر این کریدور، صورت گرفته‌است.

راه آهن آذربایجان (ADY) و بانک توسعه آسیایی (ADB) به تازگی یک قرارداد وام به ارزش ۱۳۱.۵ میلیون دلار برای بازسازی بخش مهمی از کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب در آذربایجان امضا کردند که هدف آن تقویت ارتباط منطقه ای است. این قرارداد توسط روشن رستموف، رئیس راه‌آهن آذربایجان و سنیه درانی جمال، مدیر بانک توسعه آسیایی امضا شده‌است.

این بودجه برای تکمیل بازسازی خط اصلی ۱۶۶ کیلومتری بین سومگایت و یالاما اختصاص یافته است و انتظار می رود این پروژه تا ۳۱ دسامبر ۲۰۲۵ تکمیل شود. طبق نظر کارشناسان، با تکمیل بازسازی این خط ریلی، ترانزیت ریلی این کریدور به وضعیت تجاری ارتقا می‌یابد که نیازمند پیشرفت هم‌زمان و گام‌به‌گام راه‌آهن ایران با راه‌آهن‌های کشور آذربایجان و روسیه است.

مهدی باقری، کارشناس ترانزیت اظهار کرد با توجه به این که کریدور یا راهگذر دارای سه سطح ارتباطی، اقتصادی (تجاری) و توسعه‌ای می‌باشد، باید به‌سوی تجاری‌سازی کریدور بین‌المللی شمال-جنوب عبوری از مسیر ایران پیش برویم.

وی ادامه داد: این اقدام نیازمند دیپلماسی فعال و فراگیر با دولت و بخش‌های خصوصی ذینفع، تسهیل و بهینه‌سازی فرآیندهای ترانزیتی در مبادی ورودی و خروجی کشور و اجماع‌سازی بازرگانان برای استفاده از این کریدور است.

باقری تصریح کرد تبادل کالایی صورت‌گرفته بین کشورهای دخیل در کریدور شمال-جنوب و تعامل بانکی و بیمه‌ای آنها، زمینه‌سازی تحقق تدریجی تجاری شدن این کریدور و بهره‌مندی از مزایای سیاسی، اقتصادی و امنیتی آن را مهیا می‌سازد.

این کارشناس ترانزیتی عنوان کرد در سال‌های نه چندان دور، روسای جمهمور سه کشور ایران، آذربایجان و روسیه دیدارهای منظم سه‌جانبه داشتند که در بخشی از دیدار آنها به موضوع کریدور شمال-جنوب و تجاری‌سازی آن پرداخته‌ می‌شد. پیشنهاد می‌شود دستگاه دیپلماسی کشور مجددا این دیدار سه‌جانبه منظم که حکمت‌هایی در آن نهفته‌است، را احیا کند.

منبع