برند ملی - برنامه «برند ملی» رادیو گفت‌وگو با موضوع جایگاه حفاظت از محیط‌زیست در برندسازی ملی ایران و با دکتر یارمحمد بای، کارشناس آموزش اداره کل مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست، به روی آنتن رفت.

یارمحمد بای با اشاره به دو محور شاخص‌های بین‌المللی به‌ویژه شاخص EPI و موضوع برندینگ بودن مسئله محیط‌زیست، اظهار کرد: شاخص‌های بین‌المللی زیست‌محیطی، بازنمایی صددرصد و کاملی از مسائل زیست‌محیطی سیاره ندارند. به‌عنوان‌مثال، در این شاخص‌ها معمولاً کشورهای کوچک منطقه اسکاندیناوی در صدر قرار دارند، درحالی‌که این کشورها با چند شهر محدود و جمعیت و تاریخچه بسیار محدود، قابل‌مقایسه با کشورهای بزرگی مانند چین، هند و ایران نیستند.

وی افزود: این نقد به شاخص‌های بین‌المللی وارد است، اما به‌هرحال این شاخص‌ها بر اساس یک سری استانداردهای بین‌المللی، مسائل محیط‌زیست ایران را در یک دوره تاریخی مورد بررسی قرار می‌دهند و نشان‌دهنده انباشت و رسوبی از مسائل هستند.

این کارشناس آموزش اداره کل مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به وضعیت دریاچه ارومیه به‌عنوان نمونه‌ای از این چالش‌ها، خاطرنشان کرد: خشکی دریاچه ارومیه، نتیجه ترکیبی از شرایط اکولوژیک مانند جابجایی کمربند STHP در اقلیم و سیاست‌های نادرست مانند سدسازی است که به برهم‌خوردن تعادل هیدرولوژیک انجامیده است.

وی با بیان اینکه اکوسیستم‌های ایران به دلیل همین عدم تعادل‌ها، شکننده شده‌اند، تصریح کرد: بر اساس اصل هیوگو یا اصل برگشت‌ناپذیری، وقتی اکوسیستم‌ها تعادل خود را از دست می‌دهند، بازگشت آن‌ها به وضعیت پیشین بسیار دشوار است.

بای در مصاحبه با رادیو گفت‌وگو با تأکید بر اینکه مسئله محیط‌زیست ایران، مسئله سازمان حفاظت محیط‌زیست نیست، بلکه مسئله نظام محیط‌زیست ایران است، افزود: سازمان محیط‌زیست، مجری این نظام است. همان‌طور که وزارت امور خارجه مجری سیاست خارجی کشور است، سازمان محیط‌زیست نیز مجری سیاست‌های زیست‌محیطی است.

وی با اشاره به تلاقی مرزهای صلاحیتی و هویتی دستگاه‌ها، این امر را یکی از چالش‌های مهم در حوزه مدیریت محیط‌زیست دانست و گفت: وقتی ۱۹ تا ۲۰ ارگان کشور در مسائل محیط زیستی تصمیم‌گیری می‌کنند، شاهد تلاقی مرزها هستیم.

این کارشناس آموزش اداره کل مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست افزود: برخی دستگاه‌ها مانند وزارت صمت، وزارت نیرو و وزارت نفت، سیاست‌های توسعه‌ای دارند که لازم هم است، اما وقتی به‌عنوان‌مثال وزارت نیرو، آب‌های زیرزمینی را خارج‌ازحد و استانداردهای لازم بهره‌برداری می‌کند، این امر نشان‌دهنده فقدان یک رویکرد یکپارچه و هماهنگ در مدیریت محیط‌زیست است.

وی با تأکید بر لزوم ایجاد تعامل سازنده میان حاکمیت و مردم، اظهار کرد: ما باید به‌گونه‌ای رفتار کنیم که به یک مکعب NBIC برسیم؛ به این معنا که سازمان محیط‌زیست، وزارت صمت، وزارت نیرو، مجلس و سایر نهادها، با یکدیگر همکاری کنند.

بای با اشاره به اینکه مدیران ما اهمیت محیط‌زیست را نمی‌فهمند و درک درستی از نقش محیط‌زیست در توسعه ندارند، افزود: در حوزه‌های مختلف، از قانون‌گذاری گرفته تا آموزش عالی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌ها، شاهد کم‌توجهی به محیط‌زیست هستیم.

وی افزود: به‌عنوان‌مثال، درحالی‌که در دنیا بالای ۱۴۰-۱۵۰ گرایش تخصصی در حوزه محیط‌زیست وجود دارد، در ایران این تعداد بسیار محدود است. همچنین، در حوزه مسئولیت اجتماعی، دستگاه‌ها مکلف‌اند در حوزه محیط‌زیست اقدام کنند، اما این امر به‌درستی محقق نمی‌شود.

این کارشناس آموزش اداره کل مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به اورلپ شدن یا دیزالو شدن مشکلات زیست‌محیطی، تصریح کرد: این هم‌پوشانی مشکلات، مدیریت را دشوار می‌کند. به‌عنوان‌مثال، هنوز مسئله ریزگردها حل نشده، با آلودگی هوا مواجه می‌شویم.

وی افزود: ایران یک قاره است و تمام ویژگی‌های یک قاره را دارد؛ بنابراین، نمی‌توان آن را با کشورهایی که شرایط اکولوژیکی متفاوتی دارند، مقایسه کرد.

بای با بیان اینکه چالش‌های متعددی پیشروی سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار دارد، خاطرنشان کرد: یکی از این چالش‌ها، معکوس کردن روندهای نادرست و اعتباربخشی اولیه به پروژه‌ها پیش از تصویب و تخصیص بودجه است. سازمان محیط‌زیست باید بتواند در برابر پروژه‌هایی که ارزیابی زیست‌محیطی نشده‌اند، بایستد.

وی با اشاره به نقش رگلاتوری سازمان حفاظت محیط‌زیست، افزود: شورای‌عالی محیط‌زیست که در رأس آن رؤسای جمهور قرار دارند، باید نقش فعال‌تری ایفا کند. عملکرد این شورا در دوره‌های مختلف، متفاوت بوده و برخی دولت‌ها توجه بیشتری به آن داشته‌اند.

این کارشناس آموزش اداره کل مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست به برنامه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست در حوزه آموزش‌های عمومی اشاره کرد و گفت: کوفی عنان، دبیرکل اسبق سازمان ملل متحد، هزاره سوم را هزاره سازمان‌های مردم‌نهاد نامیده است. رویکرد آموزش محیط‌زیست بدون پایه‌های مردمی‌اش، امکان‌پذیر نیست.

وی با تأکید بر اینکه مدیریت محیط‌زیست در دنیا نمی‌تواند به‌صورت تجویزی یا حتی نیمه تجویزی باشد، افزود: آموزش‌های عمومی در قالب‌های مختلف رسمی، غیررسمی، ترکیبی و در سطوح مختلف ملی، بین‌المللی ارائه می‌شود.

بای افزود: سازمان حفاظت محیط‌زیست با راه‌اندازی چند هزار خانه محیط‌زیست در سراسر کشور، بر فرهنگ‌سازی و مردمی‌سازی رویکردهای زیست‌محیطی تمرکز کرده است؛ این رویکرد، هم در دولت گذشته و هم در دولت فعلی، مورد توجه بوده و برنامه‌های گسترده‌ای در این زمینه در حال اجرا است.

وی با اشاره به اهمیت نقش‌آفرینی سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) در حوزه محیط‌زیست، گفت: این سازمان‌ها می‌توانند هسته اصلی برنامه‌های زیست‌محیطی باشند.

این کارشناس آموزش اداره کل مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست بر لزوم بازنگری در رویکردهای مدیریتی و ایجاد تعامل سازنده میان حاکمیت و مردم برای حفظ محیط‌زیست تأکید و اظهار کرد: نگاه تجویزی و بخشی‌نگری در مدیریت محیط‌زیست ناکارآمد است و نیاز به توجه بیشتر به آموزش‌های عمومی و مشارکت مردمی در این حوزه می‌باشد.