منطقه خاورمیانه، به‌ویژه در چند دهه اخیر، شاهد تحولات سیاسی و اقتصادی پیچیده و پرتنشی بوده است که به دلیل رقابت‌های منطقه‌ای و منافع متضاد کشورهای مختلف، همواره در کانون توجه جهانی قرار داشته است. یکی از این تحولات، توافقنامه امنیتی اخیر میان عراق و ترکیه است که به نظر می‌رسد به‌طور ویژه به تغییرات اساسی در ساختار قدرت و نفوذ در این منطقه منجر شود. این توافق، به‌ویژه با توجه به روابط تاریخی پیچیده این کشورها با ایران و همچنین مشکلات دیرینه بر سر منابع آب، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. تحلیل این توافق و بررسی تأثیرات آن بر نفوذ ایران، وضعیت اقتصادی و اجتماعی عراق، و تغییرات استراتژیک در منطقه، می‌تواند به درک بهتری از تحولات جاری و آینده در سپهر سیاسی خاورمیانه کمک کند. این توافقنامه امنیتی، که در پس‌زمینه رقابت‌های منطقه‌ای و بحران‌های مداوم به امضا رسیده است، شامل ابعاد مختلفی از جمله اهداف امنیتی، اقتصادی و زیست‌محیطی است. در این راستا، درک چگونگی تأثیر این توافق بر نفوذ ایران در عراق و همچنین بررسی پیامدهای آن برای استراتژی‌های منطقه‌ای و اقتصادی ترکیه، اهمیت زیادی دارد. در این تحلیل، با تجزیه و تحلیل ابعاد مختلف این توافق، به بررسی تأثیرات آن بر روابط بین‌المللی و وضعیت داخلی عراق پرداخته خواهد شد.
برند ملی - توافقنامه امنیتی اخیر بین عراق و ترکیه، به‌ویژه باتوجه‌به زمینه‌های تاریخی و سیاسی این دو کشور، دارای اهمیت زیادی است. این توافق به طور مشخص به دنبال مقابله با حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) است که ترکیه آن را به‌عنوان تهدیدی جدی به شمار می‌آورد. از دهه 1980، ترکیه با انجام عملیات نظامی فرامرزی علیه این حزب، به دنبال محدود کردن فعالیت‌های آن و کاهش تهدیدات امنیتی داخلی خود بوده است. به همین ترتیب، این توافق به ترکیه اجازه می‌دهد تا با مشروعیت بخشیدن به عملیات نظامی خود، نفوذ و حضور خود را در سیاست و امنیت عراق تقویت کند. عراق نیز با امضای این توافق به دنبال تحقق اهداف اقتصادی و تأمین منابع آبی خود است. پروژه اقتصادی به ارزش 17 میلیارد دلار، که به نام «جاده توسعه» شناخته می‌شود، هدف آن ایجاد یک کریدور حیاتی بین آسیا و اروپا از طریق ترکیه است. این پروژه، که به عنوان یک طرح بزرگ زیرساختی و اقتصادی در نظر گرفته می‌شود، می‌تواند به تقویت روابط اقتصادی میان عراق و ترکیه کمک کند و فرصت‌های جدیدی را برای توسعه اقتصادی در این کشور ایجاد نماید. همچنین، این پروژه می‌تواند به افزایش تولید و فرصت‌های شغلی در ترکیه منجر شود و به کاهش تورم و بهبود وضعیت اقتصادی کمک کند.
مسئله منابع آب نیز یکی از جنبه‌های کلیدی این توافق است. اختلافات تاریخی میان ترکیه و عراق بر سر منابع آب و تأثیر سدهای ترکیه بر سطح آب در عراق، یکی از عوامل اصلی برای امضای این توافق بوده است. این توافق تلاش می‌کند تا راه‌حل‌هایی برای مدیریت منابع آب ارائه دهد و به کاهش تنش‌ها در این زمینه کمک کند.
این توافقنامه از پتانسیل کافی برای تولید چالش‌های امنیتی در روابط ایران و عراق برخوردار است. ترکیه با حمایت از طرح راه توسعه به دنبال به حاشیه بردن کریدورهای ارتباطی ایران و ارتقا جایگاه ژئواستراتژیک خود در منطقه بوده و عراق کانون این هماوردی میان دو قدرت بزرگ نظامی و اقتصادی بدل گردیده است. حضور گسترده ترکیه در شمال عراق و سرمایه‌گذاری‌های این کشور در پروژه‌های زیرساختی، به تنش‌ها و رقابت‌های منطقه‌ای افزوده است. چرا که عراق نقشی ویژه و محوری در شبکه بازدارندگی منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران ایفا می‌کند و ایجاد تنگناهای ژئوپلیتیکی برای ایران در عراق، می‌تواند کارت بازی مؤثری برای ترکیه در مسائل قفقاز نظیر کریدور زنگزو در منازعات ارمنستان و آذربایجان، با این کشور باشد.
نتیجه‌گیری
توافقنامه امنیتی میان عراق و ترکیه به‌وضوح نشان‌دهنده تغییرات عمده و پیچیده در روابط ژئوپلیتیکی و اقتصادی خاورمیانه است. این توافق نه‌تنها به دنبال تقویت موقعیت امنیتی و اقتصادی ترکیه در عراق است، بلکه به طور ویژه به دنبال کاهش نفوذ ایران و مدیریت بهتر منابع آبی می‌باشد. اثرات این توافق بر نفوذ ایران، به ویژه در زمینه سیاسی و نظامی، می‌تواند به کاهش قدرت و نفوذ این کشور در عراق منجر شود و به تغییرات عمده‌ای در ساختار قدرت منطقه‌ای بینجامد. از سوی دیگر، پروژه «جاده توسعه» و توافق‌های اقتصادی مرتبط با آن می‌تواند به ایجاد فرصت‌های جدید اقتصادی برای عراق و ترکیه کمک کند و به تقویت زیرساخت‌ها و بهبود وضعیت اقتصادی در این کشورها منجر شود. بااین‌حال، چالش‌های مرتبط با منابع آب و تنش‌های منطقه‌ای همچنان وجود دارد و می‌تواند بر روابط آینده میان این کشورها تأثیر بگذارد.
نویسنده: مسعود کیا - مطالعات عراق